Veilig thuiskomen: helpt de lichtjestocht?

Elke vrouw kent het gevoel: ’s avonds met je sleutels tussen je vingers lopen, steeds achterom kijken en liever een omweg maken om donkere steegjes te vermijden. Angst om op straat te lopen als vrouw is geen probleem van nu, maar iets dat al generaties lang bestaat. Toch staat het sinds de gewelddadige moord op Lisa (17) uit Abcoude opnieuw in de schijnwerpers. Op meerdere plekken in het land vinden daarom acties plaats onder de noemer “Wij eisen de nacht op, laat vrouwen veilig thuiskomen.”

Ook in Zoetermeer wordt er een lichtjestocht georganiseerd. Het is indrukwekkend om te zien hoe mensen samenkomen en hun steun uitspreken. Maar de vraag blijft: lost zo’n actie het probleem van onveiligheid daadwerkelijk op? Een tocht met lampjes verandert de realiteit op straat niet direct. Toch kan het wel degelijk effect hebben, het zet druk op politiek en gemeente om maatregelen te nemen, zoals betere verlichting, meer toezicht en bewustwordingscampagnes.

Is dit een probleem van nu of altijd?

Uit onderzoek van het CBS blijkt dat het percentage vrouwen dat zich onveilig voelt op straat in Nederland is afgenomen: in 2012 voelde 5,4% van de vrouwen zich onveilig, terwijl dat in 2019 nog 4,3% was. Waardoor deze daling precies komt, is niet helemaal duidelijk, maar het lijkt erop dat het bespreekbaarder maken van het probleem en de inzet van verschillende bewustwordingscampagnes hebben bijgedragen aan een iets veiliger gevoel op straat.

Tegelijkertijd roept dit vragen op: Is dit een probleem van nu of altijd, maar hoorde men er gewoon minder over? Of voelt het onveiligheidsgevoel nu sterker omdat er meer aandacht aan wordt besteed in de media en de samenleving? En misschien nog belangrijker: had dit probleem niet al veel eerder structureel moeten worden aangepakt, om tragedies zoals het overlijden van Lisa te voorkomen?

Wat kan er wel gedaan worden?

Om vrouwen zich daadwerkelijk veiliger op straat te laten voelen, zijn structurele maatregelen noodzakelijk. Gemeenten kunnen daarbij denken aan goed verlichte straten, veilige fietspaden en overzichtelijke stations en bushaltes. Ook extra aanwezigheid van handhaving in de avonduren kan een afschrikwekkend effect hebben op potentiële daders.

Daarnaast kan toezicht worden versterkt met innovatieve middelen, zoals een app die iemands locatie deelt met een wijkagent in de buurt. Op dit moment zijn wijkagenten en handhavers vaak maar tot 22.00 uur aanwezig, terwijl juist daarna veel vrouwen alleen naar huis gaan na een avondje uit of een studieavond. Door handhaving ook ’s nachts zichtbaar op straat te laten zijn, kan het gevoel van veiligheid toenemen en wordt hopelijk de kans op incidenten verkleind.

Een andere mogelijke oplossing is dat wijkagenten vanuit huis bereikbaar zijn en bij een melding alsnog snel ter plaatse kunnen komen om hulp te bieden of iemand veilig naar huis te begeleiden.

Minstens zo belangrijk is bewustwording: voorlichtingscampagnes op scholen en binnen de samenleving moeten duidelijk maken dat intimidatie geen “onschuldig grapje” is, maar een vorm van geweld die het dagelijks leven van vrouwen ingrijpend beïnvloedt. Ook mannen spelen hierin een cruciale rol. Door verantwoordelijkheid te nemen, elkaar aan te spreken op grensoverschrijdend gedrag en zich actief als bondgenoten op te stellen, kan de sociale norm veranderen. Veiligheid is tenslotte niet alleen een vrouwenkwestie, maar een gezamenlijke opdracht. Het is dan ook positief om te zien dat steeds meer mannen zich bewust zijn van het probleem en zelfs meelopen met lichtjestochten. Daarmee tonen ze dat zij zich verantwoordelijk voelen om bij te dragen aan een veilige samenleving.

Drie generaties aan het woord

Om beter te begrijpen of de onveiligheid op straat vooral een probleem van nu is, of dat dit altijd al speelde, sprak ik drie vrouwen van verschillende leeftijden: Bep (80), Sabine (50) en Fleur (20). Hun verhalen laten zien dat de angst om ’s avonds alleen over straat te gaan geen nieuw verschijnsel is, maar dat er door de jaren heen wél dingen veranderd zijn.

“Vroeger hoorde je er gewoon niet over,” vertelt Bep. “Ik liep vaak in het donker naar huis en dacht er niet veel bij na.” Toch voelde ik me weleens ongemakkelijk, zeker bij groepen mannen. Maar over femicide of straatintimidatie hoorde je nooit iets. “Het werd doodgezwegen.”

Sabine herkent dat, maar ervoer haar jeugd toch anders: “Ik voelde me vaak opgejaagd. Je deed stoer, maar ondertussen keek je steeds achterom. Mijn ouders waarschuwden me en gaven tips zoals je sleutels tussen je vingers houden. Over straatintimidatie praatte ik wel eens met vriendinnen, maar thuis nauwelijks.

Voor Fleur, de jongste van de drie, is het onderwerp alomtegenwoordig. “Ik voel me vaak onveilig.’’ Als ik alleen naar huis loop, bel ik iemand of deel ik mijn locatie. Via social media zie je veel verhalen van vrouwen, en dat maakt je ook alerter. Mijn ouders willen dat ik laat weten zodra ik veilig ben aangekomen.

Is het veiliger geworden?

Opvallend genoeg vinden alle drie de vrouwen dat de kern van het probleem hetzelfde is gebleven. Bep zegt: “Het verschil is dat vrouwen nu mondiger zijn. Maar echt veiliger? Dat betwijfel ik.” Sabine vult aan: “Het taboe is doorbroken, maar de straat is nog niet veranderd.” En Fleur merkt op: “Er zijn meer hulpmiddelen, zoals apps of WhatsApp-groepen. “Maar de intimidatie is er nog steeds.”

Wat moet er volgens hen gebeuren?

Bep: “Meer toezicht en betere verlichting, maar ook jongens opvoeden om respectvol met vrouwen om te gaan.”
Sabine: “Daders van straatintimidatie en femicide moeten strenger bestraft worden, zodat het in de toekomst hopelijk minder vaak voorkomt.” “Het mag niet meer worden weggeschoven.”
Fleur: “Bewustwording én actie”. “Campagnes zijn goed, maar zonder echte handhaving verandert er weinig.”

Hoop en symboliek

Ondanks hun zorgen zien de drie vrouwen ook hoopvolle signalen. Acties zoals de lichtjestocht in Zoetermeer geven volgens hen kracht. Bep noemt het “vooral symbolisch, maar wel een teken dat vrouwen samen sterk staan.” Sabine vindt het “zowel symbolisch als zinvol, omdat het laat zien dat dit onderwerp belangrijk is.” Fleur benadrukt dat zulke acties druk kunnen zetten op de politiek: “Het geeft steun, maar hopelijk leidt het ook tot echte maatregelen.”

“We hebben recht op veiligheid.”

Hun verhalen maken duidelijk dat onveiligheid op straat geen nieuw probleem is, maar een oude wond die generaties vrouwen met zich meedragen. Toch laat de lichtjestocht zien dat er iets fundamenteels veranderd is: vrouwen zwijgen niet meer. Ze eisen hun plek op, zij aan zij, met lampjes in de hand als symbool van een samenleving die niet langer accepteert dat veiligheid een luxe is. Want zoals Fleur het zegt: “We hebben recht op veiligheid.”

Lichtjestocht in Zoetermeer – Foto: Gerard van Warmerdam